حمایت از حیثیت معنوی در فضای سایبر در پرتو اصول سیاست جنایی قضایی ایران

مقدمه
در تقسیم بندی جرایم می¬توان به دسته‌های مختلف مانند جرایم علیه اشخاص، جرایم علیه اموال و جرایم علیه امنیت اشاره کرد، همچنین جرایم علیه اشخاص قابل تقسیم به جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص و حیثیت معنوی یا شخصیت معنوی اشخاص قابل تقسیم هستند. در صورتی که بخواهیم در دسته بندی دیگر جرایم علیه شخصیت معنوی را قرار دهیم و با توجه به مجازات های اسلامی آن را تقسیم بندی کنیم این جرائم در دسته تعزیرات و در مواردی در دسته حدود قرار می گیرند مانند قذف، که شخصیت معنوی را هدف قرار می‌دهد. حمایت از شخصیت یا حیثیت معنوی اشخاص در جامعه یکی از مهمترین رسالت‌های قانونگذاری و حقوق امنیت روانی است و تنها محدود به ابعاد شخصیت فیزیکی آن نیست و باید در نظر داشت که هرگونه تجاوز به شخصیت معنوی اشخاص می تواند آثار جسمانی و روحی و روانی و اجتماعی سوئی به همراه داشته باشد و این مسئله مهم در فضای مجازی با تغییرات گسترده ای در سال‌های اخیر همراه بوده است چرا که معمولاً جرایم در این حوزه مربوط به شخصیت معنوی هستند و تمامیت جسمانی را هدف قرار نمی دهد.
در عصر حاضر انسان ها با توجه به میزان پیشرفت و ترقی جوامع، عموما بیشتر در فضای مجازی (فضای سایبر) زندگی می کنند تا فضای حقیقی، چندان که اگر از نسل انسان های سایبری صحبت کنیم، زیاده روی نکرده ایم. انسان هایی که بخشی از فرآیند اجتماعی شدن و جامعه پذیری آنها در قالب کاربر اینترنت و به طور کلی فضای سایبر محقق شده است. انسان هایی که حتی همسر آینده، سرگرمی ها، دانستنی ها، منابع تحصیلی و … خود را در فضای سایبر جستجو می کنند. انسان هایی که بسیاری از امور اقتصادی خود را از طریق اینترنت انجام می دهند و تهیه می کنند. در این فضا می توان به انواع مختلف سوء استفاده کرد، یکی از مصادیق بارز این گونه جرائم و سوءاستفاده ها، جرایم علیه حیثیت معنوی اشخاص است که فضای سایبری، شایع ترین بستر و محل ارتکاب این جرم می باشد. ( بینائی، ۱۳۹۷: ۱۱)
از نظر تاریخی می توان به نمونه های مختلفی از حمایت از آزادی ﻣﻌﻨﻮی در ادیان و مکاتب مختلف دست یافت و این بدان معنی است که هیچ گونه تازگی در این موضوع در جرایم سایبری نباید قائل شد، اﻓﺘﺮا و ﻗﺬف و ﺗﻮﻫﯿﻦ و ﻓﺤﺎﺷﯽ ﺑﻪ اﺷﺨﺎص ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﮐﯿﻔﺮی بوده و مستوجب عقوبت اخروی و دنیوی بوده است؛ در واقع شخصیت معنوی و جسمانی دو بعد انسانی هستند که حمایت از این دو رسالت خاص و ویژه ی حقوق کیفری محسوب می شود.
ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻌﻨﻮی دارای بعد اقتصادی و مادی صرف نیست هر چند آثار مالی و مادی می توان بر آن مترتب کرد، از این رو گفته شده است: «ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻣﻌﻨﻮی اﺷﺨﺎص را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ .ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﺣﯿﺜﯿﺖ، اﻋﺘﺒﺎر، ﺷﺨﺼﯿﺖ، ﺟﺴﻢ، روح، آزادی و ﻫﺮ ﺣﻖ دﯾﮕﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻓﺮد ﮐﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺎدی ﻧﺪارد، در داﯾﺮه ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻌﻨﻮی ﻗﺎﺑﻞ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن اﺳﺖ.» (واحدی نوش آبادی، ۱۳۹۵: ۱)
با توجه به این ضروریات که در خصوص حمایت از شخصیت معنوی وجود دارد، می توان گفت که فضای مجازی به دلیل ویژگی های خاص خود مانند پوشیده بودن، گسترده بودن، سرعت انتشار و… می تواند وسیله ی مخرب تری در صدمه زدن به حیثیت معنوی باشد، از سوی دیگر، برخی از انواع مختلف اعمال مجرمانه تنها از طریق فضای مجازی قابلیت ارتکاب دارند و همین مسئله باعث شده است که توجه به موضوع دوچندان شود.